Burn-out: voed je bijnieren - natuurdietisten.nl (2023)

Bij een burn-out ben je opgebrand; zowel lichamelijk als geestelijk totaal uitgeput. Wanneer je langdurig wordt blootgesteld aan een stressveroorzakende situatie, kan dat zorgen voor een burn-out.
Volgens cijfers van TNO en het Centraal Bureau voor de Statistiek hebben 1 miljoen Nederlanders burn-out klachten. Hoe raak je in een burn-out, is het te testen en wat kun je er tegen doen?

Bijnieren: klein van formaat met grote functies

Je bijnieren liggen bovenop je nieren. Ondanks dat deze twee driehoekige orgaantjes klein van formaat zijn, hebben ze heel grote functies. Zo produceren ze onder andere verschillende steroïde hormonen. Dit zijn hormonen die gevormd worden uit cholesterol. Testosteron, oestrogeen, cortisol, adrenaline en DHEA zijn steroïde hormonen die geproduceerd worden door de bijnieren. Deze hormonen spelen een rol in het functioneren van iedere cel, ieder orgaan en alle weefsels in je lichaam.

Eén van de belangrijkste taak van je bijnieren is het reguleren van stress. En daarbij maakt het niet uit of die stress fysiek is, door bijvoorbeeld (chronische) ziekte, een ontsteking of een operatie of dat die stress emotioneel, psychisch of nutritioneel is. Het reguleren van stress is essentieel voor het lichaam en het kost veel energie en voedingsstoffen zoals vitamine C en B1, B2, B3, B6, B12, foliumzuur, chroom, koper, ijzer, zink, mangaan en magnesium.

Chronische stress put je bijnieren uit

Een beetje stress is helemaal niet zo erg. Ons lichaam kan daar echt wel mee omgaan, zolang het maar niet chronisch wordt. En dat is waar het vandaag de dag regelmatig spaak loopt. We staan tegenwoordig onder behoorlijke druk en ervaren veel stress. We moeten te veel doen in te weinig tijd. We eten veel industriële voeding, hebben infecties en zijn overgevoelig voor van alles en nog wat.

We reageren allergisch op voedingsmiddelen maar ook op een irritante bestuurder in het verkeer waar we meteen een boze blik naar werpen of zelfs onze middelvinger naar opsteken. We hebben een kort lontje of zijn zelfs chronisch ‘ontlont’. Er is milieuvervuiling, luchtverontreiniging en straling afkomstig van draadloze apparatuur. En natuurlijk hebben financiële problemen, werkstress en relationele problemen ook een behoorlijk negatieve invloed op onze gezondheid.

Bij stress wordt er in je lichaam adrenaline aangemaakt. Door de adrenaline gaat je hart sneller kloppen en wordt het bloed sneller rondgepompt, waardoor je bloeddruk en je bloedsuikerspiegel stijgen. Dat is handig, want op deze manier wordt er meer zuurstof en energie naar je spieren vervoerd zodat je in staat bent om snel en kordaat te handelen. Ook als je lichaam denkt dat het in gevaar is, maar het eigenlijk niet is, wordt er adrenaline aangemaakt.

Als je chronische stress ervaart, overheerst in plaats van adrenaline het hormoon cortisol. Cortisol is een natuurlijk anti-ontstekingshormoon en heeft een vergelijkbare werking als adrenaline. Het wordt gemaakt in de bijnieren (in de bijnierschors) onder invloed van het hypofyse hormoon ACTH en het hypothalamushormoon CRH.

Cortisol zorgt ervoor dat we bestendig zijn tegen stress, dat de bloedsuikerspiegel verhoogd wordt in stressvolle situaties en het remt ontstekingen en het ontstekingsmolecuul histamine. Ook bepaalt cortisol het dag- en nachtritme en werkt het duaal met het hormoon melatonine. Als het cortisolgehalte te hoog blijft, wordt er niet genoeg melatonine aangemaakt en kun je moeilijker in slaap vallen. Dit werkt een bijnieruitputting in de hand.

Als je een chronisch verhoogde cortisolspiegel hebt, put dit je bijnieren uit. Hieruit kunnen weer klachten ontstaan zoals hormonale disbalansen, vruchtbaarheidsproblemen, insulineresistentie en het onderdrukken van je immuunsysteem. En ook klachten die gerelateerd zijn aan je lever en spijsverteringssysteem kun je koppelen aan uitgeputte bijnieren. Je bijnieren kun je zien als een soort ‘accu’ en je lever en spijsverteringssysteem als een soort ‘motoren’. Zijn je bijnieren uitgeput, en is je ‘accu’ dus leger, dan kun je levergerelateerde- en spijsverteringssysteem gerelateerde klachten krijgen, omdat deze ‘motoren’ minder goed kunnen draaien door een legere ‘accu’.

(Afgeleide) symptomen van bijnieruitputting (lege accu)

Als je lichaam voldoende hersteltijd en -vermogen heeft, dan is stress niet per se een probleem. Is er te kort tijd om te herstellen en lijd je aan chronische stress, dan raken je bijnieren stukje bij beetje steeds meer uitgeput. Er zijn een aantal symptomen van klachten die er op kunnen wijzen dat je bijnieren uitgeput zijn. Denk aan complete vermoeidheid, ontstekingen, auto-immuunziektes, moeite met inslapen en opstaan, depressieve gevoelens, drang naar zoet/zout eten, moeilijk dingen kunnen onthouden en niet goed tegen stress kunnen.

Ook is er een hele lijst aan afgeleide symptomen van bijnieruitputting met onder andere klachten zoals fibromyalgie, reumatische-/gewrichtsklachten, (nacht)zweten/opvliegers, onrustige huid/acne/psoriasis, darmklachten, angstig zijn, candida infectie, droge ogen/mond, hartkloppingen/snelle hartslag, hoofdpijn/migraine, koude handen/voeten, problemen met de lever, lage rugpijn ter hoogte van de bijnieren, haaruitval, koorts, restless legs en menstruatieproblemen.

Vaststellen van burn-out met speeksel- en bloedtesten

Om zeker te weten of je burn-out bent (zwakke bijnieren), kun je het beste een hormonenspeekseltest doen waarbij sowieso de hoeveelheid cortisol en DHEA worden gemeten. Ook kun je de DHEA-s-waarde nog eens extra via een bloedtest meten. Cortisol kun je beter niet via een bloedtest onderzoeken, want het prikken van bloed geeft stress en dat verstoort de cortisolwaardes.

Om de cortisol te meten, geeft een 24 uurs cortisol speekseltest het nauwkeurigste resultaat. Hierbij wordt de cortisol verspreid over één dag vier keer gemeten in het speeksel. Dit is belangrijk, want het gehalte aan cortisol varieert nogal op een dag. Meestal vindt er een cortisolpiek plaats rond acht uur ’s ochtends. Het laagste punt wordt doorgaans rond vier uur ’s middags gemeten. Met een 24 uurs-meting krijg je een goed beeld van het verloop van je cortisolspiegel gedurende een dag en kun je een eventuele bijnieruitputting in beeld brengen.

Tot slot is er nog een combinatie plus test Burn-out. Een laboratoriumanalyse van adrenaline, het cortisol dagprofiel, DHEA, dopamine, noradrenaline, serotonine, testosteron, progesteron en oestradiol (zie voor alle hier boven genoemde testen onderaan dit artikel)

Drie fases van bijnieruitputting

Er zijn drie fases van bijnieruitputting.

1. In de eerste fase is er sprake van acute stress en stijgen zowel de cortisol- als de DHEA spiegel. Als deze waardes verhoogd zijn, is er sprake van korte termijn stress.
2. Wanneer je chronisch gestresst bent, raakt je lichaam resistent tegen stress en blijft de cortisolspiegel verhoogd. De DHEA- waarde daalt daarentegen. Op zich kunnen de bijnieren dan nog naar behoren functioneren.
3. Pas in de derde fase van bijnieruitputting voel je je chronisch moe en heb je last van een slechte nachtrust door een lage melatonineproductie. Het is voor de bijnieren niet meer mogelijk om in deze fase voldoende cortisol en DHEA te produceren, deze spiegels zijn dan ook verlaagd.

Reguliere kijk op bijnierproblemen

De speekseltesten op cortisol en DHEA worden regulier niet gedaan, daarom kan een (huis)arts je vreemd aankijken als je het over een bijnieruitputting hebt en je daarvoor graag een speeksel- en/of bloedcontrole wilt laten doen. In het medische circuit zijn er twee zeldzame ziektes waarbij de bijnieren niet optimaal functioneren en er sprake is van een bijnierprobleem; de ziekte van Cushing en de ziekte van Addison. Bij de ziekte of het syndroom van Cushing is er sprake van tumoren op de hypofyse of de bijnierschors. Hierdoor kunnen de bijnieren veel te veel hormonen gaan aanmaken. Bij de ziekte van Addison, een auto-immuunziekte, is het tegenovergestelde gaande.

Ook worden er door de bijnieren te weinig hormonen aangemaakt wanneer de hypofyse een minimale functie of zelfs een onderfunctie heeft. De hypofyse maakt deel uit van en speelt een centrale rol in het hormonale stelsel. Dit gebeurt door de minuscule ‘eilandjes’ van hormoonproducerende cellen die op de hypofyse liggen en elk een ander hormoon produceren of aansturen. Ook stuurt de hypofyse de bijnieren aan en je kunt je vast wel voorstellen dat wanneer de hypofyse een minimale- of onderfunctie heeft, de bijnieren minder goed worden aangestuurd.

Er wordt dan minder ACTC-hormoon geproduceerd. Dit hormoon is een adrenocorticotroop hormoon, oftewel een polypeptide-hormoon en een neurotransmitter. ACTH stimuleert de bijnieren om cortisol aan te maken. Als de hypofyse minder goed werkt, worden de bijnieren minder goed of niet gestimuleerd om het stresshormoon cortisol aan te maken.
Ten slotte maken de bijnieren ook veel te weinig hormonen aan of gaan ze slechter functioneren bij het langdurig gebruik van corticosteroïden, zoals prednison, methylprednisolon, prednisolon, cortison, hydrocortison, beclometason, betametason of budesonide.

Vermijd cortisoninjectie in gewrichten

Cortison wordt ook wel corticosteroïd genoemd en is nagemaakt van het bijnierschorshormoon. In de lever wordt cortison omgezet naar hydrocortison, wat het meest op natuurlijk cortisol lijkt. Cortison werkt ontstekingsremmend en remt overgevoeligheidsreacties. Artsen zetten regelmatig injecties met cortison in het aangedane gewricht bij mensen met (osteo)artritis in de knie of heup.

Deze ontstekingen in de knie of heup zijn zeer pijnlijk, belemmeren de mobiliteit en komen vaak voor. Op basis van scans evalueerden onderzoekers aan de universiteit van Boston de resultaten bij 459 patiënten die een cortisoninjectie ingespoten kregen in hun heup- of kniegewricht. Naast de scans werden de ervaringen nagevraagd van de patiënten zelf. De onderzoekers concludeerden dat na een heupinjectie 10%, en na een knie-injectie 4% van de patiënten naderhand meer gewrichtsklachten hadden [1].

Verder werden er een snellere achteruitgang van de osteoartritis, gewrichtsafbraak, botafbraak en -verlies en insufficiëntiefracturen vastgesteld. De resultaten van deze studie doen vragen rijzen over de veiligheid van cortisoninjecties. Deze injecties bestrijden de symptomen, maar niet de oorzaak. Daarnaast gaan bijnieren minder (goed) functioneren bij langdurig gebruik van deze injecties.

Bijnieruitputting heeft effect op elk systeem

Zoals hierboven al geschreven staat, heeft een bijnieruitputting effect op de lever en het spijsverteringssysteem. Maar het gaat verder: eigenlijk heeft een bijnieruitputting effect op ieder orgaan en lichaamssysteem. Dit geldt ook andersom: iedere chronische aandoening legt extra druk op de functie van de bijnieren. In de praktijk zie je dat chronische aandoeningen en bijnieruitputting vrijwel altijd hand in hand gaan. Dit is vooral het geval wanneer er medicijnen zoals corticosteroïden betrokken zijn.

De bijnieren zijn direct betrokken bij de bloedglucosehuishouding en de energieproductie. Hierbij werken adrenaline, cortisol en insuline samen. In tijden van stress zorgen adrenaline en cortisol ervoor dat er meer glucose in de bloedbaan komt. Vervolgens maakt de alvleesklier (pancreas) insuline aan zodat de glucose opgenomen kan worden in de lichaamscellen. Stress zorgt er in eerste instantie dus voor dat de waarden van adrenaline, cortisol en insuline verhoogd worden. Het risico op stoornissen zoals hypoglykemie en insulineresistentie raakt verhoogd bij een bepaalde mate van bijnieruitputting.

Dit zijn twee symptomen van het metabool syndroom en diabetes type 2 (suikerziekte). Het metabool syndroom is een chronische stofwisselingsstoornis en kent symptomen als insulineresistentie, glucose-intolerantie, hyperinsulinemie, hoge bloeddruk en dyslipidemie (afwijking van de hoeveelheid vetten in het bloed). Het metabool syndroom wordt ook wel geassocieerd met diabetes type 2.

Brede aanpak voor herstellen van burn-out (uitgeputte bijnieren)

Je bijnieren kunnen uitgeput raken door voeding te eten die te eenzijdig is en arm aan voedingsstoffen, rijk aan geraffineerde koolhydraten/suiker en transvetten. Als je bijnieren uitgeput zijn, doe je er goed aan om eten te mijden waar je intolerant of allergisch voor bent. Ook fastfood, chemische e-nummers, theïne, cafeïne, chocola (en dan vooral het stofje theobromine), bestrijdingsmiddelen en alcohol kunnen leiden tot de ontwikkeling van bijnieruitputting.

Om bijnieruitputting te voorkomen, is het belangrijk om juist ook in tijden van stress volwaardige voeding te eten die rijk is aan voedingsstoffen. Als je last hebt van bijnieruitputting is het belangrijk om regelmatig te eten, ongeveer drie tot zes keer per dag. Het is belangrijk om je maaltijden niet over te slaan of te vasten. Om te herstellen van bijnieruitputting kun je het beste voeding eten en drinken die bij jouw constitutietype past.

Ook is het belangrijk om via een bloedonderzoek je voedingsstatus te onderzoeken en eventuele tekorten aan te vullen. Daarnaast is het belangrijk om je stress te managen, zowel op je werk als in je privéleven. Ga niet intensief sporten met een lage accustand van je bijnieren. Je leest het al: herstellen van een bijnieruitputting vraagt om een brede aanpak.

Ondersteunende voedingsstoffen en kruiden bij bijnieruitputting

Er zijn een aantal voedingsstoffen (mineralen, vitaminen, aminozuren), die je kunt inzetten als je bijnieren uitgeput zijn. Doe dit altijd in overleg met een deskundige. Zorg ervoor dat je een gezond eet- en drinkpatroon hebt met producten die bij jouw constitutie passen. Je kunt het eventueel aanvullen met een combinatie van onderstaande voedingsstoffen.
Juist in combinatie kunnen de voedingsstoffen de werking van elkaar versterken. Er zijn ook bepaalde kruiden vanuit de Chinese- en Ayurvedische leer die een positief effect hebben op de adaptogene werking van de bijnieren.

• L-tyrosine is een essentieel aminozuur wat nodig is voor de aanmaak van dopamine, noradrenaline en adrenaline. Ook wordt uit L-tyrosine het schildklierhormoon thyroxine (T4) en het actievere triiodothyronine (T3) gemaakt. Als je te weinig tyrosine hebt, kan de hoeveelheid dopamine dalen. Door L-tyrosine in te nemen, kunnen de dopaminevoorraden worden aangevuld en kan de werking van de bijnier en schildklier weer herstellen[2].
• De bijnieren bevatten de hoogste concentratie van vitamine C van alle organen[3]. Om steroïde hormonen aan te maken, is vitamine C nodig. Hiervoor kun je het beste kiezen voor vitamine C in de vorm van een ester C. Dit is een gebufferd vitamine C-supplement, vaak met een mineraalascorbaat-verbinding.
• Vitamine B6 is één van een aantal B-vitaminen die een belangrijke rol spelen in de energie- en stress huishouding. In de actieve vorm (pyri-doxaal-5-fosfaat / P5P) is vitamine B6 betrokken als co-enzym bij de synthese van neurotransmitters zoals gamma-amino-boterzuur (GABA), serotonine, dopamine en (nor)adrenaline. Om de effecten van stress tegen te gaan, kun je een actieve B-complex gebruiken[4]. Let op dat je dit doet onder begeleiding van een deskundige, want een te hoog gehalte aan vitamine B6 in het bloed kan neurologische klachten geven.
• Zink[5], koper en mangaan[6] ondersteunen de adaptogene functie van de bijnieren en spelen een rol in de bescherming van organen en weefsels. Dit komt doordat ze onderdeel uitmaken van het lichaamseigen antioxidant SOD (Superoxide Dismutase) [7].
• Als adaptogeen heeft ook het Ayurvedische kruid ashwagandha een regulerende invloed op de productie van hormonen, waaronder geslachtshormonen (via de hypothalamus- hypofyse-gonade-as) [8].
• Ocimum basciliucum (Basilicum) is een geneeskrachtig kruid (Tulsi) en bevat de actieve verbindingen eugenol, citral en geraniol. Dit zijn natuurlijke fenolen die inflammatoire processen reguleren en bijnieren ondersteunen[9-12].
• Schisandra chinensis (Schisandra – Peperbes)en Rhodiola verbeteren het energieniveau zonder bijwerkingen, bevordert de stress-regulatie en geeft een extra boost aan zowel de fysieke- als de mentale weerbaarheid[13].
• Tinospora cordifolia (Guduchi) heeft ook kalmerende-, immuun ondersteunende en anti-stress eigenschappen[14-15].

Videotips

Als laatste geef ik je nog twee videotips met uitleg over burn-out en andere behandelopties:

Hoe ontstaat burn-out?

Wat kun je nog meer doen als je burn-out bent?

Ellen Geestman, Natuurdiëtist